Wat is urticaria?^1,3

Urticaria, ook wel netelroos of galbulten genoemd, kenmerkt zich door verheven, rode vlekken op de huid met een centrale bleke opheldering. De galbulten jeuken, doen pijn of voelen branderig aan. Vaak begint het met rode vlekjes die overgaan in dikke plekken. De bultjes en verdikkingen ontstaan heel snel (vaak binnen 30 minuten) en kunnen in grootte variëren van een paar millimeter tot een paar centimeter groot. De plekken kunnen samenvloeien tot grotere vlakken (kwaddels). Meestal zijn de plekken binnen 24 uur weer weg. Het kan zijn dat er weer nieuwe bulten ontstaan.
Urticaria kan gepaard gaan met angio-oedeem, maar deze ophopingen van vocht kunnen soms ook het enige verschijnsel van urticaria zijn. Angio-oedeem ontstaat vooral op plaatsen waar de huid een losse hechting met de onderlaag heeft: oogleden, wangen, lippen, bovenkant van de hand, zichtbare geslachtsdelen en bovenkant van de voet. Ook kan het onder slijmvliezen ontstaan, zoals in de keel. Deze zwellingen ontstaan net zo plotseling als de bulten. Angio-oedeem jeukt meestal niet, maar kan wel pijnlijk zijn. Ook duurt het vaak langer voordat het weg is. Een zwelling in de mond- en keelholte kan levensbedreigend zijn.
Urticaria komt vaak voor. Ongeveer 20% van de Nederlanders krijgt er minstens één keer in zijn leven last van. De aandoening kan op elke leeftijd ontstaan, dus zowel bij kinderen als volwassenen, maar komt het vaakst voor bij kinderen tussen 1 en 4 jaar. Urticaria ontstaat op verschillende manieren, maar meestal is de oorzaak niet duidelijk.

 

Vormen van urticaria^1,3

Urticaria kan acuut of chronisch zijn.

• Acute urticaria begint plotseling en is weer verdwenen na minder dan 6 weken. Deze vorm komt het meest voor.
• Chronische urticaria duurt langer dan zes weken. Mensen met deze vorm kunnen veel kwaddels hebben. De klachten houden soms jaren aan. Dit heeft een enorme invloed op de kwaliteit van leven.

Chronische urticaria wordt ook ingedeeld op basis van de oorzaak:

• Wanneer er geen duidelijke oorzaak is voor het ontstaan van de urticaria en deze langer duurt dan zes weken, wordt gesproken van chronische spontane urticaria (CSU).
• Wanneer de urticaria ontstaat door sommige prikkels, zoals warmte, wrijven over de huid, druk op de huid, trillingen, kou, zonlicht en water, wordt gesproken van chronische induceerbare urticaria (CINDU).

Een patiënt kan verschillende vormen van urticaria tegelijk hebben.

 

Hoe ontstaat urticaria?^2,3

Overal in de huid, maar ook in de slijmvliezen en longen, zitten mestcellen die belangrijk zijn voor het immuunsysteem. Als gevolg van een allergische reactie of andere prikkels kunnen de mestcellen hun stoffen afgeven, waaronder histamine. Bij urticaria brengen de mestcellen te veel histamine in de huid. Zodra histamine in de huid komt, worden de zenuwuiteinden in de huid geprikkeld en worden de bloedvaten wijder. De huid gaat jeuken en wordt rood. De wanden van de bloedvaten laten meer vocht door, met mogelijke zwelling tot gevolg. 
Bij spontane urticaria is niet bekend waardoor de mestcellen actief worden en histamine vrij laten komen. Bij verreweg de meeste mensen is dit het geval. 
Bij induceerbare urticaria is wel duidelijk waarom histamine vrijkomt. Oorzaken hiervan kunnen zijn:

• ontstekingen (infecties);
• lichamelijke inspanning, druk op de huid, wrijven of krabben over de huid, kou, warmte en zonlicht;
• sommige medicijnen, zoals antibiotica en pijnstillers, inclusief ibuprofen, diclofenac en naproxen;
• voedselallergieën, bijvoorbeeld voor pinda's, fruit en schelp- en schaaldieren;
• voedseltoevoegingen, zoals kleurstoffen, conserveringsmiddelen en smaakversterkers;
• insectensteken en -beten, onder andere van mijten, luizen, muggen en wespen;
• allergieën voor stoffen die kunnen worden ingeademd, zoals schimmels, huidschilfers van huisdieren, meel- en huisstofmijt;
• contact van de huid met bepaalde stoffen, zoals nikkel, planten, huidverzorgingsproducten en rubber;
• aandoeningen zoals schildklieraandoeningen, hormonale stoornissen, auto-immuunziekten en mastocytose.

Ook mentale factoren kunnen een rol spelen, zoals spanning en stress.

 

Is urticaria erfelijk? ^1,3

Hoewel een duidelijke erfelijke aanleg niet bestaat, komt urticaria in sommige families wel vaker voor. Dit geldt vooral bij sommige vormen van urticaria, zoals urticaria die ontstaat bij kou of zonlicht. Deze vormen worden koude-urticaria en zonlicht-urticaria genoemd.
Er is ook een erfelijke vorm van angio-oedeem. Kinderen hebben dan al vanaf de baby- of peuterleeftijd aanvallen van hevige ophopingen van vocht. Deze ziekte komt dan bijna altijd al in de familie voor. De behandeling van deze aandoening is heel anders dan de behandeling van niet-erfelijke angio-oedeem.

Gevolgen van urticaria²

Chronische urticaria heeft een grote invloed op allerlei aspecten van het leven, zoals het gezin, relaties, werk en hobby’s. Als iemand bijvoorbeeld steeds jeuk of pijn heeft, dan kost dat veel energie. Als de jeuk vooral ’s avonds of ’s nachts plaatsvindt, dan is de kans op slaapproblemen groot. Hierdoor kan vermoeidheid of futloosheid optreden. Sommige uitingen of gevolgen van urticaria, zoals een jeukende huid en slaaptekort, kunnen ervoor zorgen dat de patiënt slechter presteert op het werk. Als de urticaria veel energie vraagt, is de kans groot dat er minder energie voor een relatie over is. De kans is ook groot dat er minder behoefte is aan seksuele intimiteit. Dit kan bijvoorbeeld doordat de huid overgevoelig is of omdat de patiënt te moe is.
De voortdurende jeuk of pijn en slaaptekort kunnen ook bijdragen aan mentale klachten. Dit kan bijvoorbeeld komen door schaamte, als urticaria op een zichtbare plek zit, of bij zwellingen in het gezicht. Sommige mensen worden eenzaam doordat ze zich steeds meer terugtrekken, bijvoorbeeld doordat zij minder snel meedoen aan sportieve activiteiten of niet meer uit eten gaan.
Een andere reden voor mentale klachten is dat bij urticaria de oorzaak lang niet altijd duidelijk is. Dat kan lastig zijn. Mensen krijgen bijvoorbeeld het gevoel dat ze minder grip op hun leven hebben. Doordat urticaria op onverwachte momenten opspeelt, hebben mensen met urticaria vaker last van sombere gevoelens, depressie en angsten. Meer dan 90% van de mensen met chronische urticaria heeft een slaaptekort en 75% van de mensen met chronische urticaria heeft last van onzekerheid of schaamte.
Uit een internationaal onderzoek⁵ is gebleken dat chronische spontane urticaria de slaap en dagelijkse activiteiten aanzienlijk bemoeilijkt. Angio-oedeem in de voorgaande 12 maanden beïnvloedde de kwaliteit van leven aanzienlijk. Meer dan 20% van de patiënten rapporteerde ≥1 uur per week gemist werk; het productiviteitsverlies was 27%.
Deze effecten namen toe met toenemende ziekteactiviteit.
Resultaten van de Duitse AWARE-studie⁶ laten zien dat de klachten van chronische spontane urticaria bij 32,8% van de patiënten een grote invloed had op de kwaliteit van leven. Voor nog eens 29,2% van de patiënten was de invloed op de kwaliteit van leven middelmatig. Dit betrof met name jeuk/schaamte, slaap en mentale status.

 

Urticaria in getallen⁴

Hoe vaak urticaria voorkomt, is niet precies bekend. De onderzoeken die ernaar zijn gedaan, geven verschillende percentages en cijfers. Toch zijn over deze aandoening wel een paar algemene uitspraken te doen.

• Tussen 8,8 en 25% van de bevolking krijgt minstens één keer in zijn leven last van urticaria.
• Ongeveer 1,4% van de bevolking heeft minstens één keer in zijn leven chronische urticaria. Dat betekent dat de klachten dan langer dan zes weken duren⁴.
• Bij de meeste mensen met chronische urticaria is geen duidelijke oorzaak (bij 66 tot 93% van de mensen).
• Meer dan een derde van de mensen met urticaria heeft naast galbulten ook angio-oedeem⁶.
• Ongeveer 6% van de mensen met urticaria heeft geen galbulten, maar alleen angio-oedeem.

 

<sub>Referenties
1. https://www.huidarts.com/huidaandoeningen/urticaria/ [2]
2. http://nvva-allergologie.nl/patienten/urticaria-en-angioedeem/ [3]
3. Farmacotherapeutische richtlijn urticaria, Nederlands Huisartsengenootschap, te raadplegen via https://www.nhg.org/actueel/nieuws/nieuw-nhg-behandelrichtlijn-urticaria-en-angio-oedeem [4]
4.  Fricke J Prevalence chronic urticaria children adults_systematic review_Allergy 2020_75_423
5. Maurer M, et al. The burden of chronic spontaneous urticaria is substantial: real-world evidence from ASSURE-CSU. Allergy 2017;72:2005-16.
6. Maurer M, et al. H1-antihistamine-refractory chronic spontaneous urticaria: it’s worse than we thought – first results of the multicenter real-life AWARE study. Clin Exp Allergy 2017;47:684-92.</sub>